– Пачалося ўсё з пачатку. У Палацы дзiцяча-юнацкай творчасцi, у якiм працую ўжо каля дваццацi год, я вёў тады аркестр народных iнструментаў. Але ў той час у мяне была групка здатных дзяцей, з якiмi мы спрабавалi рабiць фальклорныя кампазiцыi – з дудачкамi, скрыпачкамi, цымбалiкамi. З цягам часу гэтая групка вырасла ў самастойны ансамбль, у склад рэпертуару якога ўваходзяць песнi, танцы, найгрышы каляндарна-абрадавага цыклу. Задумы нiякай, у прынцыпе, не было. «Дударыкi» ўзнiклi самi па сабе, самi па сабе вырасталi.

– Калi ласка, трохi падрабязней пра рэпертуар ансамбля.

– Рэпертуар папаўняецца з кожным годам. У рэпертуар уваходзiць некалькi блокаў: калядкi, вяснянкi, купальскiя песнi, патрыятычны i забаўляльны блок, а таксама «iнтэрнацыянальныя» песнi.

– «Iнтэрнацыянальныя» – гэта як?

– Гэта калi мы едзем у якую краiну, то абавязкова спяваем там песню гэтай краiны. Так у нас ёсць нямецкая песня пра вясну, англiйская – «Капiтан», нарвежскi «Грыгавальс», французская, а таксама песнi ўсiх нашых суседзяў.

– Што з’яўляецца крынiцай вашых твораў?

– Большай часткай усё, што граюць «Дударыкi», гэта мае творы. Але цiкава, што мы iх не аб’яўляем як мае, i людзi ўспрымаюць iх як народныя. Хаця навукоўцы маюць з-за гэтага да мяне прэтэнзii. Маўляў, баба тое не злажыла, значыць тое не фальклор. Справа ў тым, што я шукаў песнi ў людзей, але ж дзiцячых песень, напрыклад, вельмi мала хто помнiць, мала iх i было. Таму я пытаўся спачатку ў людзей, а потым стаў пытацца ў сябе. Я зразумеў, што ў кожнага чалавека ёсць агромнiстая генетычная бiблiятэка. Толькi трэба ведаць, што дзе ляжыць, i добра папрасiць. Браў трошкi i з фальклорных зборнiкаў, але неяк мне перажаванае не смачна. Я шукаю свой шлях. Я хачу стаць у тое кола песняў, якое ўжо iснуе, каб яно стала яшчэ шырэйшым. Скапiраваць песню лёгка, а вось скласцi сваю – тут трэба больш творчых намаганняў.

– А не спрабавалi падлiчыць, колькi ўсяго твораў у рэпертуары?

– Не, мне як быццам хтосьцi падказвае не лiчыць. Я не матэматык: мне ў першым класе як далi сшытак у клетачку, дык мне адразу не спадабалася. Iншыя кажуць: вось, напiсаў больш за 100 песень... Мне ж чамусьцi не хочацца лiчыць.

– Дзе вам давялося выступаць?

– Мы шмат ездзiлi па Беларусi, у Гродне нас увесь час запрашаюць на розныя iмпрэзы (да такiх выпадкаў мы часта складаем спецыяльныя прыпеўкi). Пабывалi i за мяжой: у Польшчы, Лiтве, Францыi, Нарвегii, Швецыi.

– А дзе найбольш спадабалася?

– На Захадзе нас прымалi з большым iмпэтам. У сваёй краiне прарокам не будзеш, гэта зразумела. Ну, ёсць i ёсць. А там гэта як нейкае дзiва. Камп’ютэрызацыя, усе гэтыя дыскатэкi, – гэта разбуральна для прыроды, для фальклору. Наш фальклор для замежнiкаў экзотыка. Яны прыходзяць, мацаюць цымбалы, саламяныя брылi, пытаюцца, што гэта такое.

– А цi застаўся ў iх свой фальклор?

– Канешне, у iх ёсць свой фальклор. Але яны, так бы мовiць, больш iнтэрнацыянальныя. Ну, скажам, у Данii мы прасiлi заспяваць дацкую песню. Яны пачалi былi, але высветлiлася, што гэта шведская. Яны раскамплексаваныя ў гэтым плане, яны не надта зважаюць, чыя гэта песня. Але, у той жа час яны вельмi цэняць нейкiя крохi старога, нечага радавiтага.

– Яны цэняць сваё больш, чым мы?

– Больш. I не толькi сваё – чужое таксама. Скажам, нас. Калi мы выступаем тут, нас, канешне, успрымаюць з сiмпатыяй, хоць, бывае, моладзь настроена агрэсiўна. А там... Напрыклад, у Францыi, на фестываль «Аркестрына» прыехалi ансамблi з 30 краiн, i ўсе ў большасцi такога сiмфанiчнага складу. А мы – фальклорнiкi: дудкi, цымбалы. Цi ў Нарвегii, дзе былi, ў асноўным, гiтарныя калектывы. Яны хадзiлi ледзь не на галавах, а мнагатысячны натоўп моладзi стаяў абыякава. А калi зайгралi «Дударыкi», гэта для iх было нешта новае, нечаканае, i ўсё ажыло.

– Як вы думаеце, на якую аўдыторыю разлiчаны такiя ансамблi як «Дударыкi»?

– А мы ўнiверсальныя, мы разлiчаны на ўсе аўдыторыi: i дзiцячую, i дарослую. Дарослыя глядзяць на дзяцей i параўноўваюць, што яны ведалi ў iх узросце.

– I усё ж , калi намаляваць партрэт чалавека, якi прыходзiць на вашы выступленнi...

– Гэта атрымаецца многагаловiк.

– Народнае мастацтва цяпер адыходзiць у сферу музеяў, фальклорных ансамбляў, якiя выступаюць як яго захавальнiкi. Як вы лiчыце, колькi яшчэ часу фальклорная спадчына будзе цiкавiць людзей?

– А для каго адыходзiць? Ну, для амерыканцаў адыходзiць. У iх пiва бярэцца з пiўзавода, а малако з малаказавода. Увогуле чалавек – гэта такая iстота, на якую трэба глядзець з падазронасцю. Нi адна карова не памянала свайго голасу, i Нёман па-ранейшаму бурлiць, i гром грымiць. Неяк на дно Нiла кiнулi мiкрафоны, а калi расшыфравалi бульканне, дык аказалася, што яно супадае з мелодыкай песень, якiя там спявалiся. Проста многiя разбэшчаныя ў адносiнах фальклору: зiмнiя песнi, летнiя – усё перамешана. Парушаецца нейкi касмiчны парадак. Фальклор жа гiне для таго, хто сам гiне.

– I як доўга мы яшчэ не загiнем?

– Асабiста для мяне гэта жыве i развiваецца. Тым больш цяпер я звярнуўся да тых песень, якiя чуў у дзяцiнстве, якiя пранёс праз армiю, вучобу. Яны ў мяне ляжалi «сонныя», а цяпер я iх бяру i адчуваю ў iх такую энергiю, бо там закладзена ў канечнай нейкай форме агромнiстая сiла, i трэба яе ўбачыць i прарасцiць.

А мiтусня гэтай сённяшняй «iржавай» музыкi, прыспасабленства мiкрафонаў – гэта ўсё як кастылi для музыкi, якiя рана цi позна адпадуць. Як казала мая цётка, шчаслiвы той чалавек, якi дыхае свежым паветрам i сiлкуецца натуральнымi прадуктамi. Чым больш будзе напору масавасцi, поп-культуры, тым больш цанiцца будзе фальклор, бо чаго менш, тое i цэнiцца.

– Якi фiласофскi сэнс заключае ў сабе беларускi фальклор? Што ён адлюстроўвае, выражае?

– Чалавек плача – ён адлюстроўвае, што яму цяжка. Чалавек смяецца – яму радасна. Вось пачатак. Скажам, беларускiя песнi-плачы. Гэта была цэлая паэтычная з’ява. Канешне, адлюстроўваецца менталiтэт беларусаў. Фальклор у гэтым сэнсе, як i мова, адрознiваецца ад фальклору нашых суседзяў, хоць мае i нешта агульнае з расiйскiм i польскiм – як славянскi фальклор, з прыбалтыйскiм мае сувязi ў iнструментальнай музыцы. Але кожная беларуская песня адметная. Адметная, найперш, тым, што мае сюжэтнасць. Пад яе можна штосьцi расказаць, штосьцi паказаць. Цi вось традыцыя заклiкаць вясну. Хтосьцi скажа: навошта заклiкаць, калi яна i сама прыйдзе? А беларус, бачыш, заклiкае. Усе фальклорныя святы звязаны з касмiчнымi з’явамi.

Народы, якiя маюць моцны музычны голас, маюць больш павагi сярод iншых народаў, маюць больш самастойнасцi. У нас фальклор нядаўна стаў адраджацца. Пры савецкай уладзе аб гэтым i гаворкi не было. Была сцэнiчная, партыйная песня, рэгламентаваная iдэалогiяй. Гэта быў час такога анямення фальклору. Выступленне маiх фальклорнiкаў было б дзiвам, недарэчнасцю.

– Цi адпавядае сённяшнi склад беларуса таму, якi адлюстраваны ў фальклоры? Цi беларус змянiўся?

– Канешне, беларус змянiўся. Скажам, заходнiя, яны больш апалячаныя, усходнiя – абруселыя. Але гэта цiкава, бо гэта ёсць праўда, праўда месцазнаходжання. Беларусь падпарадкоўваецца ўплывам i сама ўплывае.

Вялiкая трагедыя для Беларусi, што мы мелi раней мясцовую гаворку, а цяпер павiнны вучыць мову наноў, але ўжо яе лiтаратурны варыянт. I калi прыязджаю на вёску, дык i крывяцца ўжо, бо не так гавару. Бабкi, якiя спяваюць, кажуць, што па радыё спяваюць не тое, не беларускае.

– Што значыць для народа страцiць сваю фальклорную спадчыну?

– Я лiчу, што тут i размова не можа iсцi пра страчанасць. Вось, напрыклад, такое смешнае параўнанне. Скажам, чалавек жыве на балоце – гэта фальклор. Потым ён зрабiў падлогу з дошак – гэта ўжо паўфальклору. Асушылi балота – чвэрць фальклору засталося. Мова зведала ўплывы польскай i рускай – засталася нейкая малая частка фальклору. Але вочы i язык нават у пустынi будуць мокрыя.

– Што, на вашу думку, з’яўляецца прызначэннем мастака?

– Мастак павiнен быць асобай духоўнай у грамадзянскiм сэнсе i як бы праваднiком касмiчных павеваў, нейкiх невядомых нам токаў i флюiдаў. Быць пасрэднiкам памiж намi i гэтым нябачным, перавесцi гэта ў рэальнасць i падаць людзям, як сцяг.

– Каго з музыкаў Гродзеншчыны вы маглi б вылучыць як выбiтныю асобу?

– У нас ёсць Бандарэнка Андрэй, Марк Коп, Чобчыц Аляксандр, Вiктар Войцiк, Леанiд Захлеўны, Вiктар Радзiёнаў... Шмат зараз з’явiлася маладых таленавiтых музыкаў. У нас, у Гродне, праходзяць конкурсы маладых кампазiтараў, у нас увогуле вельмi музычны горад.

– Якiм вы бачыце новы гiмн Беларусi? Цi ўдзельнiчалi вы самi ў конкурсе?

– На гэты раз я ў конкурсе не ўдзельнiчаў, бо i так было шмат жадаючых. Мне здаецца, што, калi пяць год назад Лучанок сказаў, што лепш за гiмн на музыку Сакалоўскага не прыдумаеш, то як прыгаварыў. Гiмн – цiкавая штука. Варыянтаў было шмат... «Магутны Божа» – занадта царкоўна, «Мы выйдзем шчыльнымi радамi» – барыкадна, «Паланэз» – ён занадта доўгi для падобных спеваў. Усе яны маглi б выконвацца як патрыятычныя песнi, а гiмн конкурсна вызначыць, скласцi немагчыма. Усе гiмны з’явiлiся ў пэўных сiтуацыях. У Францыi Эжэн Пацье склаў яго дзесьцi перад расстрэлам. Я чуў, што амерыканскi гiмн бярэ пачатак ад нейкiх кабацкiх песень. Гiмн – гэта ўсё i нiшто. Гiмн выражае мелодыку народа, нейкае напружанне, ён павiнен чапляць чалавечую душу i аб’ядноўваць людзей, як сцяг.

Я думаю, што гiмн пакiнуць такi, якi ёсць. Прыпiшуць новыя словы па ўзору расiйскага. Але расiйскi таксама не вяжацца, бо арол, трыкалор i «Боже, царя храни» – гэта быў комплекс, а цяпер ён разбiты. Гiмн не можна выдумаць, ён павiнен з’явiцца.

– Што можна пажадаць маладым беларусам, якiя заўтра стануць дарослымi i якiя будуць жыць у гэтай краiне?

– Каб не забывалi роднай песнi, бо iнакш – будзе адмiраць душа. Кожны народ захоўвае свае традыцыi, цэнiць, бо ў гэтым ёсць нешта запаветнае, павага да тых людзей, якiя нас спарадзiлi.

Людмiла ЯКШУК